Analyse familiegeschiedenis: Ze kwam uit Marioepol, Natascha Wodin

In welke vorm giet je je verhaal? Ik kijk graag hoe familieverhalen die ik goed vind, in elkaar zitten. Het is leerzaam. Je kunt er een voorbeeld aan nemen. In dit blog bespreek ik Ze kwam uit Marioepol van Natascha Wodin.

In het kort:

1. Wat voor soort boek is het? Een verslag van een zoektocht, non-fictie
2. Wie is de verteller? Het is geschreven in de ik-vorm, de verteller is de schrijfster.
3. Op welk punt in de tijdlijn begint het verhaal? Als Wodin zelf een jaar of 65 is en voor het eerst iets op internet vindt over haar moeder.
4. In welke tijd is het geschreven? In de verleden tijd. Het begint ergens rond 2010.
5. Welke periode beslaat het verhaal? 1845 tot 2016, het zwaartepunt ligt in de periode 1920-1955.
6. Waar speelt het verhaal zich af? In Oekraïne, Marioepol, de Zee van Azov. In Duitsland, Leipzig, Regensburg.

De rode draad

Ze kwam uit Marioepol is een verslag van de zoektocht van de schrijfster naar het leven van haar moeder. De vrouw pleegde zelfmoord toen Natascha Wodin nog maar tien jaar was. De schrijfster vindt jarenlang niks. Tot ze op een dag de naam van haar moeder maar weer eens intikt in de zoekmachine van het Russische internet en opeens wél een resultaat krijgt. In beeld verschijnt Jevgenia Jakovlevna Ivasjtsjenko, 1920, Marioepol.

Hoe achterhaalt ze haar familiegeschiedenis?

Omdat ze weinig aanknopingspunten heeft en niet weet of dit wel echt haar moeder is, begint ze zich te verdiepen in de stad Marioepol. Ze ontdekt dat de stad rond haar moeders geboorte (1920) multicultureel was met Oekraïners, Russen, Grieken, Italianen, Fransen, Duitsers, Turken, Polen. Velen zijn Joden. Wodin woont zelf in Berlijn en kent de Russische taal een klein beetje. Ze plaatst een oproep op een platform voor etnische Grieken in Marioepol en omstreken. Zo komt ze in contact met Konstantin.

Konstantin zoekt heel veel voor haar uit. Hij ontdekt van alles haar overgrootouders, opa en oma, oom en tante en over haar moeder zelf. Uiteraard bezoekt ze de stad en nog levende nazaten zelf ook. Wodin verbindt het leven van haar voorouders met de grote geschiedenis:

• Hoe de welvarende familie van haar moeder alles verliest in de bolsjewistische periode en tot vijand van het volk wordt gemaakt.
• Hoe haar vader en moeder door de nazi’s naar Duitsland worden getransporteerd om daar als Ostarbeiter dwangarbeid te verrichten.
• Hoe ze na de Tweede Wereldoorlog uit angst voor Stalin niet terug kunnen en als ontheemden in Neurenberg moesten zien te overleven. Ook daar werd er op hen neergekeken.

In het laatste deel van het boek verwerkt Wodin ook haar eigen jeugdherinneringen. Ze werd vlak na de oorlog geboren en beschrijft een troosteloos gezinsleven. En hoe ze door Duitsers werden behandeld als voormalige Ostarbeiters.

Samen met Konstantin weet ze het hele verhaal van haar familie in Marioepol bloot te leggen.

Welke mogelijkheden biedt zo’n  verslag van een zoektocht de schrijver?

De rode draad, de zoektocht, geeft sturing aan het verhaal. De schrijfster, Natascha Wodin, doet verslag van elke stap in haar onderzoek. Beschrijft wat ze via Konstantin uit Marioepol te weten komt én wat dit met haar doet. Welke herinneringen er omhoog komen en welke vragen zich aandienen. Dit doet ze met de nodige distantie en – voor zover ik kan beoordelen – heel eerlijk. Uiteraard doet ze zelf ook onderzoek in archieven en reist naar de stad aan de Zee van Azov. Ze beschrijft wat ze daar aantreft en wie ze daar spreekt. Kortom, deze insteek biedt veel ruimte om de eigen ervaringen, herinneringen en gedachten in het verhaal op te nemen. Er is een duidelijk begin en een einde.

Wat maakt dit verhaal interessant voor een groter publiek?

Via het verhaal van Wodins moeder kom je als lezer heel dicht bij de geschiedenis van Oekraïne. Het boek laat op indringende wijze zien hoe Sovjet-Rusland en Nazi-Duitsland mensenlevens hebben bepaald en vernietigd. De keuze om zelf richting te geven aan haar leven had Wodins moeder niet. Haar hele leven lang was haar van bovenaf te kennen gegeven dat ze minderwaardig was en zelf niets te kiezen had. Ze was een slachtoffer van de plek waar ze geboren werd en opgroeide. En dat deze plek nu weer een slachtveld is, maakt Zij kwam uit Marioepol pijnlijk actueel.